Japan: Het economische wonder

Osaka (Cote House) 203), woensdag 12 februari 2025

Japan en Duitsland waren op 15 augustus 1945 na de, misdadige maar ook afschrikwekkende, atoombommen op Hiroshima en Nagasaki definitief verslagen. Het waren onzekere tijden op weg naar de “wederopbouw” van de verwoeste wereld na de tweede wereldoorlog op basis van de economische leer van de Verenigde Staten die het aanzien van de wereld voorgoed zou veranderen.

Een stukje geschiedenis:

Na een 15 jaar durende oorlog en de atoombombardementen op Hiroshima en Nagasaki door de Verenigde Staten, kondigde keizer Hirohito zelf de overgave van het Japanse Keizerrijk aan in een radio-uitzending op 15 augustus 1945.

Als gevolg daarvan was het land van september 1945 tot april 1952 bezet en stond het onder het gezag van de SCAP (Supreme Commander of the Allied Powers) onder leiding van de Amerikaanse generaal McArthur.
In eerste instantie werkt de SCAP aan de demilitarisering en democratisering van het land door middel van diepgaande hervormingen, zoals:

• Ontbinding van het leger en de marine in november1945.
• Zuiveringen bij de politie, de overheid en industriële groepen, van iedereen die betrokken was bij de Japanse oorlogsvoering.
• Het ontnemen van de status van staatsgodsdienst aan de Shinto-cultus.

Bovendien wordt van mei 1946 tot november 1948 het Tokio Proces (of Internationale Militaire Tribunaal voor het Verre Oosten) gehouden , naar het voorbeeld van de processen van Neurenberg. Het proces richt zich op Japanse politici en militairen die bij de oorlog betrokken waren.

In november 1946 wordt een nieuwe grondwet afgekondigd, die in mei 1947 in werking treedt. De grondwet luidt als volgt:

• De keizer is niet langer een absolute vorst, maar slechts het symbool van de eenheid van de natie.
• Het land doet afstand van oorlog en het gebruik van geweld om conflicten op te lossen (artikel 9).
• Vrouwen krijgen stemrecht.

Het begin van de Koude Oorlog in 1947 veroorzaakt echter een politieke wending: Japan wordt dan als koploper beschouwd om de opkomst van het communisme in Azië in te dammen. Verschillende hervormingen worden verlaten, zoals:

• De ontmanteling van de “Zaibatsu”, waarvan de financiële macht nu door de staat wordt beheerd. Familie monopolies werden door de Amerikanen niet meer toegestaan en vervangen door een soort van kruisbestuiving van alle private sectoren in de financiële en industriële wereld. Niemand had meer de absolute macht in deze door Amerika geforceerde marktwerking.
• De decentralisatie van de politie en verschillende aspecten van de hervormingen van de arbeidswetgeving, zoals het stakingsrecht voor ambtenaren.

Het begin van de Koreaanse Oorlog (1950 - 1952) zorgt voor economisch herstel in Japan, omdat het land een wapenfabriek voor de Verenigde Staten wordt. De hoge inflatie belemmert het land echter ook tussen 1945 en 1950, en de levensomstandigheden, die al slecht waren, verslechteren verder met de repatriëring van ongeveer 7 miljoen Japanners (zowel militairen als burgers) die in Azië waren gestationeerd.

De Gouden Eeuw van het Showa-tijdperk (jaren 50 - 70)

De jaren 1950 tot begin jaren 1970 is een periode van record economische groei , waarin Japan snel uit de armoede is gekomen en een zekere welvaart heeft bereikt. Net als de rest van de wereld gaat het herstel van Japan gepaard met een economische bloei, maar het is van zo'n omvang dat historici het een "economisch wonder" noemen.
In deze periode wordt Japan inderdaad de 3e economische macht ter wereld, na de Verenigde Staten en de USSR. Deze prestatie wordt mogelijk gemaakt door een gunstige internationale context samen met grote investeringen in nieuwe technologieën en productiefabrieken.
De militaire uitgaven worden laag gehouden dankzij de Amerikaanse troepen die in de archipel zijn gestationeerd, voornamelijk in Okinawa . Bovendien is de beroepsbevolking van het land opgeleid en gekwalificeerd, en bespaart veel, maar aarzelt niet om goederen met een hoge toegevoegde waarde te kopen: de "3 juwelen" die in de jaren 1960 in het bezit waren van 90% van de Japanse huishoudens (wasmachine, koelkast en tv). De consumptie van vlees neemt ook toe onder de algemene bevolking.

Het herstel van Japan vindt ook op internationaal niveau plaats, met de promotie van een positiever imago door de organisatie van grote populaire evenementen:

• De Olympische Zomerspelen van 1964 in Tokio, waar Anton Geesink tot verbazing van de Japanners de gouden medaille in het Judo won, die bedoeld waren als een demonstratie van de modernisering en het herstel van Japan. De ingebruikname van de “Shinkansen”, destijds de snelste trein ter wereld was een hoogstaand staaltje van moderne techniek.
• Osaka 's Universele Expo uit 1970
• Olympische Winterspelen in Sapporo, 1972.

Vandaag gaan we op excursie om de plaats te bezoeken waar in 1970 in Osaka de wereldtentoonstelling EXPO heeft plaatsgevonden. Ook dit is een stukje unieke moderne Japanse cultuur zoals jullie in de bovenstaande geschiedenisles hebben kunnen lezen.
Deze dag van onze “Kleine excursie”, zoals we dat noemen wanneer we in Osaka blijven, begint zoals gewoonlijk met een eenvoudig ontbijt op de hotelkamer. De witte boterham met twee plakjes blaasham en een omelet, weggespoeld met onze eigen vers gezette koffie van de Lidl, smaakt zoals gewoonlijk erg goed. De rit in de overvolle, en langzaam leeglopende, metro naar het “Senrichuo Station” is ook aangenaam omdat ik een zitplaats aangeboden krijg van een jonge Japanner in een keurig pak en goed gepoetste schoenen. Respect voor een “persoon op leeftijd” bestaat hier nog!
Zoals veel metro- en treinstations in de Japanse steden is om het “Senrichuo Station” ook een winkelcentrum gebouwd. Zodra we de (altijd openstaande) poortjes van de metro zijn gepasseerd zie ik bij een opticien in de etalage het eerste beeldje van de “Toren van de Zon”, de mascotte van de EXPO ’70 in Osaka.
Japanners houden niet van half werk dus hebben ze speciaal voor de EXPO ’70 een experimentele monorail aangelegd met het “Banpaku-kinen-kōen Station”, een hele mond vol, aan de poort van het “Banpaku Park”, zoals het EXPO terrein officieel heet. Een monorail is tegenwoordig niet exclusief meer want we hebben al in verschillende Aziatische wereldsteden met dit vervoermiddel gereisd. Zou het hier allemaal zijn begonnen? Ik kan het me goed voorstellen dat de Japanners de toon hebben gezet. De rit met de monorail is een bijzondere en aangename verplaatsing.
In de stationshal worden de kinderen, en ook de volwassenen, niet vergeten. Een model van de monorail om een foto te maken en een maquette van de “Toren van de Zon” staan prominent opgesteld direct na de poortjes.
Op de galerij voor het monorail station zien we een typisch Japans tafereel. Het is 12:14 dus ik neem aan dat het nu het einde is van de ochtenddienst en dat de mannen kunnen gaan lunchen. Alle werknemers staan netjes opgesteld als een peloton van de krijgsmacht. Er staat een man voor de werkploeg met een kleine megafoon, die aan zijn koppel hangt, en hij spreekt de manschappen toe in het Japans. Het is jammer dat ik er niets van versta maar soms zeggen beelden meer dan duizend woorden.
Aan het einde van elke gesproken zin knikken de manschappen synchroon en roepen allemaal tegelijk: ‘Hai’.
Dat is een soort van bevestiging vergelijkbaar met ons ‘Ja’. Het is duidelijk wie de baas is en wie de verantwoordelijke zijn om de orders tot in de perfectie uit te voeren! Dit is de Japanse bedrijfsvoering waar fouten en ongeïnteresseerde werknemers niet worden getolereerd.
Vanaf de loopbrug naar het plein krijgen we een eerste beeld van de “Toren van de Zon”. Het verkeer kabbelt over de autosnelweg tussen het “Banpaku Park” en het “Banpaku-kinen-kōen Station”. Het eerste dat in me opkomst is dat de “Toren van de Zon” wel een likje verf kan gebruiken!
We dalen af naar de loopbrug over de autosnelweg en op dit moment krijg ik een ongemakkelijk gevoel in mijn buik. Op een groot bord rechts voor de brug staan enkele getallen die data voorstellen en die ik ondertussen kan begrijpen zonder dat ik ze kan lezen. Over de volle breedte voor de loopbrug naar het park staat een afscheiding als teken dat het “Banpaku Park” is gesloten.
Ben ik dan voor de tweede keer in de val getrapt dat de belangrijkste parken van Osaka in de winter enkele maanden gesloten zijn? Waarom wordt dat niet duidelijk vermeld op het internet? Helaas wordt mijn vraag bevestigt maar tegelijkertijd laat ik me niet door een afscheiding van ongeveer zestig centimeter hoog tegenhouden. We zijn de halve wereld rondgereisd om hier te komen en dan wil ik ook de foto’s maken die mij bevredigen. Foto’s die ons later, in de winter van mijn leven, nog zullen verwarmen wanneer we terugkijken op deze reis naar Japan.
Het is een stevige wandeling over de lange verlaten brug naar de ingang van het park. Het lijkt me een zekerheid dat er camera’s op me gericht zijn die al mijn bewegingen registeren. Hoeveel Japanse ogen zoude mij op dit moment volgen? Ik hou de iPhone in de aanslag zodat ik me altijd kan verdedigen met de smoes dat ik een foto van de “Toren van de Zon” wilde maken. Lyka blijft achter op het plein voor het begin van de voetgangersbrug, ze wil niet in de problemen komen.
Het is een surrealistisch gezicht al die lege toegangspoortjes en gesloten loketten voor de kaartverkoop. De lampjes op de verkoopautomaten knipperen nog steeds uitnodigend om klanten te lokken. Het blijkt ook veel moeilijker dan ik gedacht heb om een foto van de “Toren van de Zon” te maken. Dat is jammer, we weten bijna zeker dat we hier nooit meer zullen komen.
Ik kijk nog eens goed om me heen en terwijl ik een foto maak van het “Redhorse Osaka Wheel” zie ik in de verte Lyka naar me toe komen. Ze heeft al haar moed bij elkaar geschraapt om over de afscheiding te stappen. Ze wil op de foto met de “Toren van de Zon” omdat zij ook beseft dat we hier nooit meer zullen komen.
De klok is het middaguur gepasseerd en na het eenvoudige ontbijt van een boterham met een omelet in de kleine keuken van ons hotel is het alweer de hoogste tijd om wat te gaan eten. Er is een enorm winkelcentrum gebouwd naast het monorail station genaamd “EXPOCITY”. Het moet toch gek zijn dat we daar niets te eten kunnen vinden! De “Charlie Brown School Bus” met de stripfiguren achter de ramen moet natuurlijk op de foto! Vanaf een afstand zijn de schreeuwende reclames voor de grote Amerikaanse fastfood ketens al te zien. Daar gaat onze voorkeur dus niet naar uit. Wij zijn op zoek naar een Japanse lunch.
Een groot bord voor de loopbrug naar het reuzenrad adverteert met een ritprijs van 500 yen (€ 3,-) per persoon. Na de tekst twee keer gecontroleerd te hebben besluiten we om voor het eten nog maar het ritje in het reuzenrad te maken. De volledige omwenteling duurt ongeveer vijfentwintig minuten.
Aan de kassa op de tweede verdieping is het meteen paniek wanneer er twee buitenlandse toeristen verschijnen. Ik leg netjes een biljet van 1.000 yen in het bakje en steek twee vingers op. Het meisje kijkt mij verbaasd aan zonder een enkel geluid te maken. Het is me meteen duidelijk dat ze geen woord Engels spreekt. We zijn in Osaka en niet in Amsterdam waar iedereen, tot ongenoegen van de Nederlanders, tegenwoordig Engels spreekt!
Ze doet wat met haar handen op een toetsenbord dat aan mijn zicht is onttrokken en er verschijnt op een ouderwetse groen lampen display “3.000”.
We kijken elkaar enkele momenten diep in de ogen totdat we van elkaar begrijpen dat we elkaar begrijpen.
Ik schud nee met mijn hoofd en maak met mijn wijsvinger een gebaar naar beneden. Ze knikt.
Ik open mijn hand en met mijn handpalm geopend beweeg ik mijn open hand, met de drie vingers, een duim en een pink gestrekt, naar haar toe en weer van haar af. Ze knikt.
Ik steek mijn wijsvinger op en even later wijs ik naar mijn borst. Dan gaat mijn hand weer helemaal open en ik beweeg die met open handpalm met gestrekte vingers weer naar haar toe. Ze knikt opnieuw.
Ondertussen is er een nog jongere collega komen kijken wat er aan de hand is. De twee overleggen in het Japans hoe deze taalbarrière kan worden genomen. Met behulp van de vertaal app op haar telefoon komen we te weten dat het 500 yen tarief alleen geld op bepaalde tijdstippen en alleen geld voor studenten die hun studentenkaart kunnen laten zien. Voor alle andere volwassenen is de prijs voor een ritje 1.500 yen.
Dat bedrag is ons wat te gortig want we weten zeker dat we voor die ritprijs binnen in het winkelcentrum heerlijk kunnen eten. En dat heerlijke eten gaat nu eenmaal voor! Lyka wil nog even op de foto met “Colonel Sanders” van de KFC voordat we het winkelcentrum betreden.
Een ongeschreven wet in Azië is dat je altijd naar een zelfbediening “restaurant park” (foodcourt) op de bovenste verdieping moet zoeken. Het pad naar de zelfbediening restaurants loopt natuurlijk langs zoveel mogelijk winkels om de potentiële klanten in verleiding te brengen om zoveel mogelijk te kopen. Bij mij persoonlijk werkt dat idee niet maar Lyka blijft regelmatig even staan bij een kleding- of schoenenwinkel. Kleding en schoenen zijn namelijk modieus en spotgoedkoop in Japan!
Ook in het zelfbediening “restaurant park” is er een taalbarrière omdat geen enkele Japanner buiten de toeristengebieden een andere taal dan het Japans machtig is. De Chinese toeristen kunnen de Japanse tekens wel lezen en enigszins begrijpen omdat een van de in Japan gebruikte schriften van de Chinese tekens is afgeleid. Bekijk het een beetje hoe Nederlanders Duits lezen. Er rest ons niets anders dan een plaatje op een van de beeldschermen aan te wijzen als teken wat we willen bestellen.
Na het eten, het was een bijzondere ervaring, ontcijfer ik de Japanse tekens op de kassabon en komen we te weten wat we hebben gegeten.
Het linkse (wegwerp)bordje “Gezouten Ramen met groenten pannenkoek” was mijn keuze en Lyka had de gewone “Gezouten Ramen” besteld. Het smaakte inderdaad heel anders dan de ramen die we normaal eten in de soep of droge vorm. Deze ramen is ook een stuk dikker dan we gewend zijn. Het smaakte er in ieder geval niet minder om. Toch zijn we het er samen snel over eens dat deze “Gezouten Ramen” geen blijvertje is.
De toekomst glijd langzaam in het verleden en het heden geeft alweer bijna half drie aan. Met nog ruim een uur te reizen is het tijd om richting ons hotel te gaan. Een laatste foto en een afscheid van de iconische “Toren van de Zon”. We vinden het nog steeds jammer dat we het park niet hebben kunnen bezoeken maar we zijn ook blij dat het toch nog een leuke dag is geweest.
Nog even snel naar het toilet voordat we aan de (trein)reis beginnen. Ver kom is echter niet! Voordat ik het toilet kan betreden worden mijn ogen vastgepind op een schilderij op de glazen privacywand voor de ingang naar de toiletten.
De puurste vorm van een kunstuiting is het oproepen van nieuwsgierigheid en je blik vasthouden in de vorm van: ‘Waar sta ik nu naar te kijken?’
Een roze vlek op een grijze achtergrond. De roze strepen rond de vlek geven het gevoel van een weerspiegeling op een glanzend vloeibaar grijs vlak. Een staartje met een anus eronder en twee oren. Een varken dat in het water staat en omkijkt?
De hele treinreis, inclusief de overstap die we bijna over het hoofd hadden gezien maar waar we aan werden herinnerd door een oplettende oudere Japanse vrouw, spookt het beeld van het schilderij in mijn hoofd. Wat kan beeldende kunst toch mooi zijn!
Door problemen in Nederland is onze financiële situatie er niet rooskleuriger op geworden. We zitten niet geheel zonder geld maar we moeten wel goed op ons budget gaan letten. Daarom hebben we besloten om elke dag een maaltijd in een restaurant te nuttigen en de andere komt uit de supermarkt. We eten gewoon op de kamer.
Wanneer ik zo terugkijk op onze avondmaaltijd die ik zelf heb opgewarmd kom ik tot de conclusie dat we samen gezond en lekker hebben gegeten voor ongeveer acht euro!
Morgen is het weer een rustdag dus kan mijn lieve vrouw heerlijk uitslapen.